Zespół Szkolno-Przedszkolny w Strykowie

DEpresja u nastolatków - czyli uważność na dzieci

Zaburzenia depresyjne dotykają nie tylko osoby dorosłe, ale również dzieci i młodzież. Depresja nastolatków, zwana inaczej depresją młodzieńczą, to jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń wieku adolescencji. Jej objawy nie zawsze są łatwe do zauważenia i scharakteryzowania przez rodziców, ponieważ bywa, iż różnią się od tych występujących w depresji wieku dorosłego. Na co zwracać szczególną uwagę i co zrobić w przypadku zauważenia niepokojących objawów u swojego dziecka?

Objawiają się one nie tylko smutkiem i płaczliwością, ale szeregiem innych dolegliwości – również somatycznych. Dlatego zdarza się, że otoczenie nie dostrzega problemu, zanim zaburzenie nie przybierze na sile.

Występowanie depresji u dzieci i młodzieży zwiększa się z każdym rokiem. Taki trend obserwuje się już od dziesięcioleci. Rozpoznaje się ją nawet u 2% dzieci oraz 8% nastolatków. Szacuje się jednak, że może na nią cierpieć nawet 20% osób przed ukończeniem 18. roku życia. Wyższe ryzyko wystąpienia depresji oraz jej nawrotów dotyczy dziewcząt. Ma to prawdopodobnie związek z różnicami hormonalnymi, neurobiologicznymi, a także społeczno-kulturowymi.

Typowo rozumiane zaburzenia depresyjne kojarzą się ze smutkiem, płaczliwością, przygnębieniem i obniżeniem nastroju. Jednak należy zdawać sobie sprawę, że depresja nie zawsze tak wygląda. W przypadku dzieci i młodzieży często obserwuje się raczej rozdrażnienie, nagłe zmiany nastroju, często też złość i wrogie nastawienie do otoczenia. Osoba chora może wydawać się znudzona i zniechęcona do podejmowania aktywności, jest apatyczna i nie potrafi się cieszyć z tego, co do tej pory sprawiało radość i przyjemność. Następuje także ograniczenie kontaktu z rówieśnikami. W skrajnych przypadkach dziecko odmawia wykonywania swoich obowiązków (chodzenie do szkoły), a nawet wstawania z łóżka lub wychodzenia z pokoju. Do objawów depresji zalicza się:

• zachowania agresywne,
• napięcie emocjonalne,
• stałe uczucie niepokoju,
• pobudzenie psychoruchowe (związane z odczuwanym napięciem emocjonalnym),
• lęk,
• poczucie beznadziei,
• nadmierna krytyka wobec siebie i obwinianie się za negatywne wydarzenia,
• poczucie bycia niepotrzebnym,
• pesymistyczne myśli,
• przesadna reakcja na krytykę ze strony otoczenia,
• objawy psychotyczne (urojenia i halucynacje).

Osoba chora na depresję może podejmować ryzykowne zachowania. Zdarza się, że sięga po używki (alkohol, narkotyki, dopalacze) – również z tego powodu, aby poradzić sobie z napięciem emocjonalnym, lękiem i smutkiem.

Depresja u młodzieży i dzieci charakteryzuje się nie tylko zaburzeniami nastroju. O nieprawidłowościach świadczyć mogą również następujące objawy:

• zaburzenia łaknienia (dziecko je mniej lub więcej),
• zaburzenia snu (nadmierna senność lub bezsenność),
• zaburzenia koncentracji,
• skupienie się w nadmiarze na niektórych aktywnościach,
• buntowanie się.

Bardzo często depresja u dzieci i młodzieży manifestuje się przez objawy somatyczne. Dziecko może zgłaszać częste bóle głowy lub brzucha. Mogą pojawić się też duszność, przyspieszone bicie serca, biegunki, wymioty. Uwagę rodziców powinno zwrócić nocne moczenie się.

Podsumowując, do najczęściej spotykanych objawów depresyjnych u młodzieży zaliczyć należy:

• rozdrażnienie i zmienność nastrojów – często mylone z charakterystycznym rozdrażnieniem wieku dojrzewania i przez to zwykle bardzo długo lekceważone
• zaburzenia koncentracji – problemy ze skupieniem w szkole, podczas nauki oraz rozmowy, kłopoty z zapamiętywaniem informacji
• niskie poczucie własnej wartości, niska samoocena – nastolatek uważa, że cały świat sprzysiągł się przeciwko niemu i że do niczego się nie nadaje
• anhedonia – charakterystyczny objaw depresji polegający na obniżeniu zdolności do odczuwania przyjemności na polu psychicznym, zmysłowym oraz fizycznym
• apatia – porzucenie dotychczasowych zainteresowań, brak aktywności, bezruch
• bezsenność lub nadmierna senność – zaburzenia snu i ciągłości snu mogą świadczyć zarówno o dojrzewaniu, jak i połączeniu z innymi objawami o wystąpieniu zaburzeń depresyjnych
• izolacja, zachowania autodestrukcyjne – nastolatek, który w sposób znaczny zaczyna unikać najbliższych oraz przyjaciół, niekiedy ukrywa w ten sposób zachowania autodestrukcyjne, takie jak okaleczanie się lub podejmowanie ryzykownych działań (np. palenie papierosów, picie alkoholu albo stosowanie substancji psychoaktywnych)

Warto pamiętać, że objawy depresji mogą być różne dla każdego przypadku, przez co trudne do rozpoznania. Bardzo ważnym jest, aby najbliżsi – rodzice, przyjaciele lub partnerzy w miarę możliwości obserwowali zmiany w zachowaniu nastolatka i podejmowali z nim rozmowy.

Myśli samobójcze i próby samobójcze

W przypadku depresji u młodzieży myśli samobójcze mogą pojawić się stosunkowo szybko. Poczucie bezsensu, niechęć do funkcjonowania wśród rówieśników i widmo bezcelowości swojego istnienia mogą skutecznie przyczynić się do wzrostu ryzyka podjęcia próby samobójczej. Warto pamiętać, że w przypadku nastolatków do takiej próby może dojść także w wyniku gwałtownego impulsu, wywołanego losowym zdarzeniem, np. zawodem miłosnym lub na tle konfliktu z rówieśnikami. Nastolatki nie posiadają jeszcze narzędzi do radzenia sobie z sytuacjami kryzysowymi, a pod wpływem burzy hormonalnej często nie są w stanie znaleźć racjonalnego wyjścia. W takiej sytuacji niezwykle istotnym jest szybkie zauważenie toczącego się procesu i skierowanie dziecka do poradni psychologicznej.

W przypadku wystąpienia realnego zagrożenia życia lub zdrowia, bezzwłocznie należy powiadomić służby i ratownictwo medyczne.

Leczenie depresji u nastolatków

Podstawowym czynnikiem leczenia depresji zawsze powinna być terapia u wykwalifikowanego terapeuty psychologa, który dobierze odpowiednią metodę do danego pacjenta. Najczęściej wykorzystywaną jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), opracowana przez amerykańskiego psychiatrę Aarona Becka w latach 60. Jest to terapia skupiająca się przede wszystkim na zmianie sposobie myślenia i postrzegania. Trwa zwykle kilka lub kilkanaście tygodni, a w jej trakcie pacjent bierze aktywny udział poprzez realizację rozmaitych zadań, np. zapisywania swoich myśli automatycznych, inicjowaniu zachowań zgodnych z przebiegiem leczenia albo konwersji wyuczonych reakcji na bardziej sprzyjające w danej sytuacji bądź środowisku. W przypadku leczenia zaburzeń depresyjnych u młodzieży, skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej sięga nawet 87%.

W przypadku, gdy depresja uniemożliwia normalne funkcjonowanie, a nastolatek z powodu swoich objawów nie jest w stanie uczestniczyć w zajęciach lekcyjnych, nie wstaje z łóżka lub sama terapia nie przynosi efektów, dodatkowym czynnikiem leczenia powinna być farmakoterapia. Leki dobiera wykwalifikowany lekarz psychiatra, zależnie od nasilenia objawów oraz wieku pacjenta.

Profilaktyka w depresji młodzieńczej

Aby skutecznie zapobiegać zaburzeniom depresyjnym u dzieci i młodzieży, niezwykle ważna jest profilaktyka. Do działań profilaktycznych zaliczyć można m.in.:

• aktywność fizyczną – treningi piłki nożnej, bieganie, regularne uprawianie sportów
• dbanie o odpowiednie wysypianie – długotrwały brak snu może być czynnikiem sprawczym i przyczyniać się do nasilenia objawów depresyjnych u nastolatków
• rozwiązywanie problemów – stawienie czoła konfliktom i rozmowa z rodzicami lub psychologiem może skutecznie pomóc w budowaniu silnego wzorca zachowań

Choć nastoletnia depresja jest często bagatelizowana z uwagi na występowanie w okresie dojrzewania, zdecydowanie nie powinno się jej ignorować. Nieleczona może prowadzić do przewlekłej depresji (dystymii) lub nawet podjęcia próby samobójczej.

aktem jest, że okres dojrzewania – ze względu na liczne i dynamiczne zmiany zachodzące w układzie nerwowym, hormonalnym i całym organizmie – niemal u wszystkich nastolatków wiąże się z wahaniami nastrojów i doświadczaniem silnych emocji. Jeżeli jednak młody człowiek bardzo często reaguje skrajnie (agresją werbalną lub fizyczną, wybuchami płaczu lub zamykaniem się w sobie) na najdrobniejsze niepowodzenia, może to oznaczać, że potrzebuje pomocy. Zaalarmować powinny także szeroko pojęte, gwałtowne zmiany w zachowaniu dziecka: gdy z otwartej, towarzyskiej osoby młody człowiek staje się nagle zamkniętym w sobie „gburem”, lub gdy nastolatek z natury nieśmiały nagle staje się przesadnie gadatliwy i nieuprzejmy.

Powinniśmy zareagować również wtedy, gdy u dziecka nastąpił znaczący spadek samooceny i wiary w siebie. Kompleksy i wątpliwości odnośnie własnych zalet i możliwości są dla wielu nastolatków czymś naturalnym. Jeżeli jednak dziecko zaczyna unikać kontaktów społecznych i innych aktywności z powodu lęku przed porażką albo powtarza, że jest beznadziejny/a, że nic mu się nigdy nie uda – należy uznać to za niepokojący objaw i poszukać dla dziecka pomocy.

Depresja bardzo często nosi maski - MASKI DEPRESJI a mogą to być:

MASKI PSYCHOPATOLOGICZNE: ciągłe doświadczanie lęku, lęk przed przestrzenią - tzw. agorafobia, natręctwa, jadłowstręt psychiczny.

ZABURZENIA RYTMÓW OKOŁODOBOWYCH: bezsenność, trudności z przespaniem całej nocy, częste budzenie się, budzenie się za wcześnie, przesypianie całego dnia (hipersomnia).

MASKI WEGETATYWNE I PSYCHOSOMATYCZNE: dławica piersiowa (ból podobny do zawału serca), kolki żółciowe, kolki jelitowe, zaparcia, bóle brzucha, nudności, nietolerancja pokarmów, zespół niespokojnych nóg, świąd skóry, impotencja, oziębłość płciowa, spadek libido, zaburzenia miesiączkowania, bolesne miesiączki, obfite krwawienia miesiączkowe zaburzenia czucia, zaburzenia wzroku, trudności w połykaniu, porażenia, niedowłady, nietrzymanie lub zatrzymanie moczu, częste oddawanie moczu i bolesne parcie na mocz.

MASKI BÓLOWE: bóle głowy podobne do migreny, bóle pleców (okolice karku, barków), neuralgie (zespoły bólowe nerwu trójdzielnego, kulszowego np. rwa).

MASKI BEHAWIORALNE (związane z zachowaniem): okresowe nadużywanie alkoholu, leków i innych używek.

 Możliwe formy pomocy

1. Jeżeli zauważasz niepokojące zachowania u swojego dziecka możesz o nich porozmawiać, dzwoniąc na bezpłatną infolinię Telefonu dla Rodziców i Nauczycieli w sprawie Bezpieczeństwa Dzieci 800 100 100. Grafik dyżurów specjalistów dostępny jest na www.800100100.pl
2. Skorzystaj z konsultacji u lekarza wyspecjalizowanego w psychiatrii dzieci i młodzieży, ewentualnie zgłoś się do psychologa lub lekarza pediatry, który w razie potrzeby przekieruje dziecko na konsultację psychiatryczną.
3. Sytuacją, w której należy bezwzględnie i natychmiastowo poszukiwać pomocy lekarza psychiatry jest zagrożenie samobójstwem.

A PRZEDE WSZYSTKIM RODZICU: ROZMAWIAJ Z DZIECKIEM